22 de diciembre de 2011

POEMAS DE SUSY DELGADO EN GUARANÍ





Temiandu ñe'ë


Pynandi,
ao vaimíreheve,
jukysy opopo ipy’ápe,
okára nandípe,
oñe’ë ha’eño,
ñe’ë año.






Descalza,
con ropita raída,
el caldito saltándole en la panza,
en el descampado,
habla sola,
palabra sola.











Mboriahu retä


Ka'aru pytü
ha che rovetäme
hendypu joa
tataindy mboriahúicha
tapÿi chavimi
mboriahu retä.






Anochece
y en mi ventana
se encienden
como candelitas pobres
los ranchos





Ndéiko máa
Ha ndéiko máa,
nde tekove tavy itukumbo’ÿva,
naimbaretéiva,
ndaipu’akáiva mba’evére,
nomomýi kuaáva,
ndoguerova kuaáiva mba’eve,
tekakáva hapicha renondépe…


Ndéko reñakaity va’erä,
reipykúi va’erä tapere
ára pochy ha kuarahy pytére,
rejapo va’erä nde ruvicha he’íva,
reka’api ha rembyaty ha reme’ë,
ndejapu ha remonda ya rejuka va’erä
remomorä ha remongyra va’erä
nde ruvichápe.
Remokö va’erä yuhéi ha jurumboty,
nde ry’ái va’erä nde resasëmbápeve,
nde pyti’a okapúpeve,
reisu’u va’erä apiryta ha tejuruguái,
remano va’erä ára ha ára
rekarusérö.


Ndéiko máa
reipota haguä
teko joja,
reikose haguä
ava marangatúicha,
teko poräme.








Y vos quién sos,
tonto sin azote,
sin fuerzas,
sin dominio sobre nada,
que no sabe mover,
que no sabe cambiar nada,
que es mierda ante su semejante...


Vos tenés que agachar la cabeza,
tenés que caminar el descampado
bajo la tormenta y a pleno sol,
tenés que hacer lo que manda tu jefe,
tenés que carpir y recoger y dar,
mentir y robar y matar
para poner lindo y gordo
a tu jefe.


Tenés que tragar sed y boca cerrada,
tenés que sudar hasta que se te salgan los ojos,
hasta que se estalle tu pecho,
tenés que morder yugo y chicote,
tenés que morir cada día
si querés comer.


Quién sos vos
para desear
la igualdad,
para querer vivir
como persona digna,
una vida buena.














Y pochy


Y pochy ochororo
ojaho’i ipukukue javeve
tetä korapy
osururu ogamimíme
ombojahu
tupa ha tembiporu mimi,
hi’upy rembyremi.
Sy ha túa ojeity ysyrýpe
mitä mimi ijati’ýre,
oinupa nupa pe y
iku’are ojupíva,
ohua’ï vaikuépe
oimehágotyo.
Tymba mimi hapykuéri
oyta juku’ápe,
oñeha’ä avei
oheka haperámi
oiméramo sapy’a
Ñandejára oheja
hendaguäkuéra
hi’ämíva.


El agua furiosa se derrama
y cubre a todo lo largo
el campo de la patria,
inunda las casitas
baña las camas y los pobres cubiertos,
el pobre resto de comida.
Madres y padres se lanzan a la correntada
con los niños en sus hombros,
manoteando el agua
que les sube a la cintura,
escapan feamente
hacia cualquier parte.
Detrás, los animalitos
nadan, jadeando,
van intentando también
encontrar algún camino
por si hubiera
guardado Dios
algún cobijo
para ellos.









Oguapyháguive


Cheirü kuñanguérape guarä (A mis compañeras mujeres)


Ha’e ohecha ko yvy ári ojehúva,
ro’y ha mbyry’ái ohasáva ohóvo,
ojapo tembi’urä,
oitypei, ojaojohéi,
omokambu imemby
ha ombo’e mitänguérape
mbo’ehao mboriahumíme
oguapyháguive.


Ha kuarahy ojayvývo,
opávo hembiapoita,
ojahu vai vai
ijapykáguive,
hendami omýivaguive,
oha’arö jyva oiporiahuverekóva
ohupi va’erä
omoï chupe
hupamíme.




Ella ve lo que ocurre sobre la tierra,
el frío y el calor que van pasando,
prepara la comida,
barre, lava la ropa,
da de mamar a su hijo,
y enseña a los niños
en la pobre escuelita,
desde su silla.


Y cuando el sol se agacha,
cuando acaban sus tantas labores,
se baña mal que mal
desde su silla,
desde su lugar rodante,
esperando unos brazos compasivos
que la levanten
y la dejen
en su camita.














Anína


“Anína,
anina upéicha...
Che róga nio, chamígo...”
Hasë soro mita’imi
ojepokua yvyra rakamby
hóga vaikuemi ojokóvare.
“Anína...”
ijuku’apa
ha imbokáva opyvoíma katu,
omokechëma
hógami..


“No, por favor,
por favor, así no...
Es mi casa, amigo...”
Llora desgarrado el niñito
aferrado al horcón
que sostiene su casita destartalada.
“No, por favor...”
jadea
mientras el del fusil ya patea,
ya inclina
su casita.









Tetämi


Ha amombe’u miétarö peëme
ko’ägäite
ha’éta peëme
ko’a tetämíme
ko tetä michimi,
michiete asýpe,
ndaipóriha
avave oïva hendápe.
Ko kokue apu’a’ípe
oityvyro hague
peteï jey
yvytu pochy,
akänundu,
ñembyahýi,
akätavyraite,
ha upépe oiko hague
mbaipy tuichapa jepéva…


Y si voy a contarles un poco más
ahora mismo
voy a decirles
que en este paisito
en este país tan chiquito,
tanto tan chiquitito
no hay
nadie que esté en su lugar.
Que a esta capuera redondita
sacudieron
cierta vez
la tormenta,
la fiebre,
el hambre,
el desvarío,
y que entonces se hizo
la mescolanza más grande...


Ha upéicha rupi
ko’äga oïha
mitä oisu’úva kakuaa rekove,
kakuaa imitä jeýva
ojepejuhápe asaje opave’ÿvape,
oñemitÿ kauáva ojapo ao,
ao ojapo kuaáva ojapo tataindy,
tataindy ojapo kuaáva ojapo jopara,
jopara ojapo kuaáva opurahéi
ha opurahéi kuaáva oiko rei...
Upéicha rupi
ko tetämime
oïmbaite haguépe
ñañemitÿ haguä,
ñañemonde haguä,
jajehesape haguä,
jakaru haguä,
japurahéi haguä,
opa mba’e ivaipa.


Y que por eso
Hay ahora
niños que muerden vida de grandes,
grandes que se vuelven niños
apantallándose en una siesta inacabable,
quien sabe sembrar hace ropa,
quien sabe hacer ropa hace velas,
quien sabe hacer velas hace la sopa,
quien sabe hacer la sopa, reza
y quien sabe cantar, no tiene nada que hacer...
Por eso
en este paisito
donde había todo
para sembrar,
para vestirse,
para alumbrarse,
para comer,
para cantar,
todo está feo.







Susy Delgado- Paraguay






_________________________________________________


Susy Delgado (n. San Lorenzo (Paraguay); 20 de diciembre 1949) es una escritora, narradora, poeta bilingüe guaraní-castellano, periodista.


Termina su enseñanza media en San Lorenzo. Es licenciada en Medios de Comunicación, en la Universidad Nacional de Asunción. Y posee un postgrado en Sociología en la Universidad Complutense de Madrid.
Cultiva el periodismo, siendo columnista del diario La Nación de Asunción. En 1984 obtiene la "Mención de Honor" en el Concurso de Poesía organizado por Amigos del Arte. En 1985 es seleccionada como finalista para el Primer Encuentro Hispanoamericano de Jóvenes Creadores, en Madrid.


Obras en castellano
1986 Algún extraviado temblor
1991 El patio de los duendes. Fue "Premio Radio Curupayty 1991" y "Premio Junta Municipal 1992" (éste compartido con Jorge Montesino)
1995 Sobre el beso del viento
1998 La rebelión de papel
2003 Las últimas hogueras


Obras en guaraní
1987 Tesarái mboyvé; (Antes del olvido); traducción de Carlos Villagra Marsal y Jacobo A. Rauskin
1992 Tataypýpe; (Junto al fuego); traducción de la autora
1999 Ayvu Membyre; (Hijo de aquel verbo)
Sus obras han sido traducidas al inglés y al portugués. Tiene además poemas incluidos en antologías, revistas y suplementos literarios nacionales y extranjeros.
(2001) Antología primeriza, Editorial Arandurã
(2002) La sangre florecida, su primera novela. Editorial Arandurã
(2003) Las últimas hogueras, Editorial Arandurã
(2008) Jevy ko’ê, Día del regreso, Editorial Arandurã1



No hay comentarios: